WELBEVINDEN
Variatie, voor ieders welbevinden
Elke leerling vindt zijn plek en voelt zich goed op de speelplaats. Ook wie minder mobiel is of een beperking heeft, wie behoefte heeft aan rust en veiligheid, of juist aan actief spel. Een goede speelplaats is een functionele speelruimte. Dat betekent:
- dat ze plaats biedt aan ‘alle soorten kinderen’: de durvers, de prutsers, de dromers, de kinderen met een beperking, de sporters, … Een speelplaats is kwaliteitsvol indien deze inspeelt op al die karakters, temperamenten en eigenheden.
- dat deze plaats biedt aan ‘alle soorten spel’: een speelplaats dient een slimme zonering te hebben met een inrichting die inspeelt op een brede waaier aan spelvormen: fysiek actieve spelvormen, fantasiespel, rustplekjes, exploratiespel, educatieve spelen, enzovoort. Op een fijne speelplaats vinden al die spelvormen hun plaats.
Deze subthema's komen aan bod onder het thema 'welbevinden'
Welbevinden
Op een speelplaats waar aandacht is voor ieders welbevinden:
- voelen leerlingen zich gelukkiger;
- is er minder sprake van pestgedrag;
- is er nood aan begeleiding en goede afspraken;
- is er voor elk wat wils.
Wanneer leerlingen zich goed voelen op school zullen ze meer gemotiveerd zijn en het ook beter doen op school. Dat geldt voor iedereen, en zeker op de speelplaats. Op de speelplaats jezelf kunnen zijn en je gewaardeerd voelen is dus zéér belangrijk. Kinderen en jongeren die op een groene en gevarieerde speelplaats kunnen vertoeven tijdens de speeltijd zijn gelukkiger, vertonen minder negatief gedrag en presteren beter op school dan kinderen die enkel een klassieke grijze speelplaats ter beschikking hebben.1
Wanneer je leerlingen betrekt bij het ontwerpen van de speelplaats zullen ze zich hier ook meer thuis voelen (zie hoofdstuk 'participatie').2
Enkele tips
- Voorzie verstopplekjes, zonering en hoekjes voor geborgenheid.
- Met vrolijke kleuren en structuur zorg je voor een veilig gevoel.
- Varieer in ondergrond (verharding als onverhard) en in reliëf (hogere en lagere plekjes, bulten, greppels …). Zo vindt iedere leerling naargelang zijn of haar zin, of wat hij of zij kan of durft, altijd wel iets om te doen.
- Toezicht houden saai? Maak leerkrachten warm voor speelplaatsbegeleiding en meer ‘actief’ toezicht. Aanspreekbare leerkrachten en contacten buiten de klasmuren zijn belangrijk voor het welbevinden en het gevoel van veiligheid.
- Zoek naar een evenwicht tussen georganiseerde speelruimte en ruimte voor spontaan spelen. De ruimte is niet wat ze is, maar wat leerlingen er mee doen, en dat kan en mag elke moment weer iets anders zijn.
- Ook voor leerlingen met een beperking is er veel mogelijk: denk bijvoorbeeld aan zichtbaarheid, bereik- en bereidbaarheid, brede paden, prikkelen van zintuigen en herkenbaarheid. Prikkelen van alle zintuigen door onder meer: windklokjes, een geluidentuin en geluidenmuur, blotevoetenpaden en zelfs blotewielenpaden, plantenkeuze in functie van geuren en kleuren.
- Ook de speelplaats van het secundair onderwijs is enorm belangrijk. Het is een ideale plaats voor ontspanning en ontmoeting. Leerlingen kunnen er hun talenten tonen en ontwikkelen. Laat leerlingen uit verschillende klassen (en niet enkel de leerlingenraad) brainstormen over activiteiten op de speelplaats. Geef scholieren die initiatief willen nemen de ruimte om dat te doen, onder begeleiding van een leerkracht. Betrek ook externen om animaties te geven: ze bereiken vaak makkelijker een divers publiek. (vb.: fietsherstelplaats, capoeira workshops, moestuinieren …)
- Sla eens een babbeltje. Toezicht is ook een goede gelegenheid voor informeel contact. Scholieren voelen dat je geïnteresseerd bent in wie ze zijn en wat hen bezighoudt. Dit heeft een positief effect op het gevoel waarmee scholieren op school zitten. Scholieren die zichzelf mogen zijn, voelen zich beter in hun vel en zijn daardoor positiever verbonden met de school.
- Denk na over regels: kies er een beperkt aantal en laat ze mee-evolueren met de tijd. Denk bijvoorbeeld na over de ‘spreektaal’ op de speelplaats. In de brochure ‘Maak het verschil op de speelplaats’ vind je inspiratie voor deze reflectie.
Meer info
- Op de website 'Maak het verschil' vind je inspiratie, inzichten en ondersteuning om scholieren secundair onderwijs zich goed in hun vel te laten voelen.
- Ontdek hier boeiende argumenten en nuttige tips van Pimp je Speelplaats.
- Hoe werk je via de speelplaats aan een GOK- en diversiteitsbeleid? Bekijk hier welke stappen je kunt zetten.
- Op KlasCement kan je een vragenlijst vinden die peilt naar het welbevinden van de leerlingen.
- Welbevinden gaat ook over het veilig voelen op school, in alle opzichten. Daarom is het belangrijk dat leerkrachten seksueel gedrag goed kunnen inschatten en er gepast op kunnen reageren. Sensoa ontwikkelde hiervoor de methodiek 'Vlaggensysteem'.
- Op de website van 'Sfeer op school' kan je leuke ideeën vinden om in het secundair onderwijs de sfeer op school en op de speelplaats te verbeteren.
- Hoe kan je de veerkracht van leerlingen versterken? Neem hier een kijkje.
- Wanneer je wil werken aan welbevinden op de speelplaats streef je best naar een integrale aanpak voor de hele school. Hierover kan je meer informatie vinden in het pakket 'Welbevinden op school'. Dit pakket bestaat uit op elkaar afgestemde hulpmiddelen voor basisscholen om actief en integraal het psychisch welbevinden op school te bevorderen.
- Pesten gebeurt vaak op de speelplaats, daarom besteed je hier best ook aandacht aan bij het ontwerpen van een nieuwe speelplaats. School Zonder Pesten vzw biedt basisscholen interactieve voorstellingen, educatief materiaal en een pedagogische studiedag.
- De boekjes 'Natuurlijk en toegankelijk spelen' en 'Allemaal spelen' helpen je op weg bij het ontwerpen van natuurlijke speelgelegenheden voor kinderen met een (fysieke) beperking én het samen spelen van kinderen met en zonder beperking.
- De 'Inspiratiebundel toegankelijkheid' van AGIOn en Enter vzw, voor meer toegankelijke scholen, is gratis te downloaden. Deze bundel richt zich tot ontwerpers en bouwheren (zie hoofdstuk ontwerpplan).
- 'Speelmaatjes op school' richt zich op de speelplaatswerking én de leerling-participatie in het basisonderwijs.
Partners
- Kind & Samenleving
- Voetgangersbeweging
- Vlaams Instituut Gezond Leven
- Goodplanet
- Speelmakers
- Speelplaatsanimatie
- VSK (Vlaamse Scholierenkoepel)
Inspirerende voorbeelden
- De Fixers van in het VTS3 in Sint-Niklaas zijn leerlingen van het 3dejaar die leuke activiteiten doen met de leerlingen van de 1ste graad tijdens de middagpauze op vrijdag.
- Buitengewone basis- en secundaire school De Leerexpert Dullingen heeft - met ondersteuning van EcoScholen Antwerpen - een 'blotehandenpad' aangelegd, met bakken met een variatie aan materialen op armhoogte voor rolstoelgebruikers.
- De Leerexpert en BUSO Sint-Jozef hebben - met ondersteuning van EcoScholen Antwerpen - een rolstoeltoegankelijke wilgenhut en wilgentunnel geconstrueerd.
1 ‘Groene schoolpleinen. Een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen’, Dr. Jolanda Maas et al., Vrije Universiteit Amsterdam, april 2013
2 ‘Maak het verschil op de speelplaats’, een publicatie van het Kruispunt Migratie-Integratie, mei 2014
Samenleven op de speelplaats
Samenleven op de speelplaats is bevorderend voor het welbevinden van kinderen/jongeren. Het levert een positieve bijdrage aan de gezondheid en de schoolprestaties en zorgt voor minder ziekteverzuim. Kinderen en jongeren die zich ontspannen tijdens een actieve speeltijd zijn gelukkiger.
Hoe zorg je voor een gevarieerde invulling van de speeltijd/pauze met een bewegings- en sportaanbod?
Zorg voor voldoende uitdaging en variatie op de speelplaats: diverse spelvormen én voldoende materiaal dat inspeelt op de interesses van de kinderen/jongeren.
Klik op het pijltje onderaan de lijst voor meer MOEV-ideeën voor op de speelplaats:
- Doki op de speelplaats
- Speelmaatjes op school
- Spelen op de speelplaats
- Speelplaatskoffers
Doki op de speelplaats
'Doki op de speelplaats' is een Doki Doe van het kleuterproject OKI DOKI. Met dit project bouwen de allerkleinsten onbewust aan een gezonde mix van zitten, staan en bewegen, gezond eten en voldoende water drinken.
De centrale figuur is het speelse draakje Doki. Samen met Doki ontdekken de kleuters de gezonde school waar spelen en bewegen belangrijk zijn. Met zijn vriendjes leert Doki samen fietsen, gezond eten, samen spelen … en … zich aan de afspraken houden.
Doki is uitgesproken aanwezig op de speelplaats. De speeltijd is zijn favoriete moment van de dag. Op de speelplaats spelen, biedt heel wat voordelen aan de kleuters. Ze kunnen er spelen in hun fantasiewereld, ze zetten er hun eerste stappen in hun sociale ontwikkeling én ontdekken er een waaier aan speelmogelijkheden.
In een handige waaier vind je 40 educatieve spelfiches, opgedeeld in 4 seizoenen. Elk van deze spelfiches bestaat uit een uitgewerkte spel- en/of bewegingsactiviteit. De fiches zijn in een handig formaat en in duurzaam materiaal (geplastificeerd laminaat).Deze fiches kan je bestellen aan 18 euro + verzendingskosten.
Bestel de spelfiches van 'Doki op de speelplaats'
Speelmaatjes op school
'Speelmaatjes op school' richt zich op de speelplaatswerking én de leerling-participatie in het basisonderwijs.
Het stimuleert volgende doelen:
- de leerling-participatie op school
- het welbevinden op school
- de activiteitsgraad van de kinderen tijdens speeltijd- en recreatiemomenten
- het bewegings- en sportaanbod op de basisschool
- de interactie tussen de leerlingen van de verschillende klassen
- de speelplaatswerking
Het ideale spelconcept waarbij kinderen van het 6de leerjaar gestimuleerd worden om op welbepaalde momenten actief te spelen met jongere kinderen van de lagere school of de kleuterschool. A.h.v. een leuke degelijke map met spelfiches in stevig karton kan de leerkracht dit gebeuren op een gestructureerde manier voorbereiden en begeleiden. De spelfiches zijn bedoeld als een inspiratiebron en een handig kant-en-klaar instrument om van start te gaan.
Ter illustratie kan je enkele spelfiches downloaden: Aftelrijmpjes, Bewegingsliedjes, Rustig spelen
De map met alle spelfiches (75 fiches in totaal) kan je bestellen aan 20 euro + verzendingskosten.
Bestel 'Speelmaatjes op school'
Spelen op de speelplaats
Ontdek leuke, bekende en minder bekende speelplaatsspelen in deze handige brochure.
Deze kan je bestellen aan 5 euro + verzendingskosten.
Speelplaatskoffers
Geef kinderen extra bewegingskansen op school met 'Suggesties voor speelplaatskoffers': een fantastische uitvinding om de bewegingsdrang van kinderen te stimuleren want ... kinderen willen spelen, altijd en overal! De brochure geeft een overzicht van organisatietips, voorbeelden van inhouden en werkvormen. Bij de brochure horen speelwijzers (A3-formaat). Je kan deze apart kopen (per thema) evenals de verzamelmap en de brochure.
MOEV biedt speelwijzers aan met volgende thema's: 'te gekke koffer', 'circuskoffer', 'gezellige koffer', 'springkoffer', 'werpkoffer' en 'balanceerkoffer'. Elke koffer heeft een eigen karakter zodat elke leerling een uitdaging vindt in één van de koffers. De kostprijs varieert naargelang het aantal gekozen thema's.
Ontlenen speelplaatskoffers
Bovenop de 'Suggesties voor speelplaatskoffers' kan je ook speelplaatskoffers ontlenen via de provinciale MOEV-uitleendienst. Dit is mogelijk aan 10 euro per koffer per dag.
Bestel Speelwijzers Ontleen Speelplaatskoffers
Toegankelijkheid
Ook kinderen met een beperking hebben recht op een veilige, avontuurlijke én toegankelijke speelplaats, waar alle voorzieningen vlot bereikbaar en bespeelbaar zijn, maar waar ook plaats is voor rust-momenten.
Toegankelijke speelplekken vormen voor iedereen een aangename plaats om te vertoeven en bieden bovendien als voordeel dat ze bijvoorbeeld ook voor ouders met kinderwagens of grootouders die minder goed te been zijn uitnodigend en drempelverlagend werken.
Iedereen heeft nood aan een veilige, gevarieerde en toegankelijke speelomgeving.
Voor kinderen met een beperking is het van essentieel belang om te kiezen voor een goede indeling van de speelplaats met brede paden, een geschikte ondergrond, weinig reliëf, duidelijke oriëntatie- en herkenningspunten, contrasterende kleuren én met bijzondere aandacht voor de bereikbaarheid van de verschillende speelelementen.
Variatie in activiteiten- en materialenaanbod, maar ook in infrastructuur en inrichting kunnen bijdragen tot een toegankelijke en bruikbare speelomgeving voor iedereen, zowel voor kinderen met als zonder beperking. In een veilige speelomgeving komen kinderen met gedrags- of leerproblemen tot rust, concentreren ze zich beter of vertonen ze minder negatief gedrag. Ook minder mobiele kinderen komen er aan hun trekken en kunnen pauzes op een leuke manier invulling geven.
Ook kinderen met een beperking blijven in de eerste plaats kinderen. Ze willen spelen, ontdekken, grenzen verleggen en samen genieten en exploreren met hun leeftijdsgenoten.
Een toegankelijke speelplaats komt tegemoet aan ieders (bijzondere) behoeften. Er wordt uitgegaan van toegankelijkheid voor iedereen. Ondanks de vele ‘hindernissen’ zijn de speelplek en alle voorzieningen vlot bereikbaar en bespeelbaar. Dat betekent niet dat alles voor iedereen bruikbaar hoeft te zijn, maar de inclusiegedachte staat voorop.
Enkele tips
- Kies voor een goed beloopbare, effen en slipvrije ondergrond met natuurlijke geleiding voor blinde en slechtziende personen.
- Zitelementen met zitplaatsen op verschillende hoogtes zijn bruikbaar voor iedereen.
- Wandelpaden, ruimtes hebben bij voorkeur een breedte/draaicirkel van 1,50m.
- Vermijd drempels en trappen. Maak gebruik van toegankelijke hellende vlakken.
- Zorg voor minstens één rolstoeltoegankelijk speeltoestel dat ook aantrekkelijk is voor kinderen zonder beperking (integratiebevorderend).
- Plaats bij een zandbak ook zandtafels op een rolstoeltoegankelijke ondergrond.
- Zorg voor aangepast sanitair met een rechtstreekse toegang (buitendeur) vanop de speelplaats.
- Voorzie een parkeerplekje voor een lege rolstoel.
- Gebruik pictogrammen, speeltoestellen … met sterk contrasterende kleuren voor de visuele oriëntatie. Opgelet, te veel informatie kan verwarrend zijn voor kinderen met een mentale beperking.
- Kies voor ruimte maar creëer toch de nodige geborgenheid met rustige hoekjes.
- Varieer voldoende met verschillende soorten plekken: prikkelarme zones om tot rust te komen en te ontsnappen aan het gejoel van de speelplaats zijn nét zo’n must als het voorzien van ruime speelplekken om te ravotten.
- Kies voor een (gedeeltelijke) belevingstuin die alle zintuigen prikkelt.
- Plaats enkele plantenbakken op hoogte om de belevingswaarde te verhogen.
- Mogelijkheid voor stockage van (aangepaste) materialen is een plus.
Meer informatie
- Op de website van Pimp je speelplaats kan je meer informatie terugvinden.
- Lees ook de brochure van Inter over toegankelijke speeltuinen. Meer informatie over toegankelijkheid van het publiek domein vind je hier.
- Inspiratie opdoen?
- De brochure 'Inspiratiebundel Integrale toegankelijkheid van schoolgebouwen' (samenwerking AGION en Enter vzw) wil ontwerpers en bouwheren informeren, inspireren en ondersteunen.
